တရားမဝင္ စိတ္ၾကြေဆး သံုးစြဲမႈဟာ လူလတ္ပိုင္းေတြမွာတင္ မဟုတ္ဘဲ ဆယ္ေက်ာ္သက္ လူငယ္ေတြမွာပါ ေရပန္းစားေနပါတယ္။ စိတ္ၾကြေဆးျပား ၃,၄-မီသိုင္လင္းဒိုင္ေအာက္စီ မီသမ္ဖန္တမင္း (MDMA) ကို အက္စ္တက္စီ (Ecstasy)၊ မိုလီ (Molly)၊ အိက္စ္ (X)၊ အီး (E)၊ အိက္စ္တီစီ (XTC)၊ အာဒမ္ (Adam)၊ ဟက္ခ္ (Hug)၊ ဘင္းစ္ (Beans)၊ ကလယ္ရယ္တီ (Clarity)၊ ကလပ္ဒရက္ (Club Drug)၊ လက္ဖ္ဒရက္ (Love Drug)၊ Lover’s Speed ဆိုၿပီး အမ်ိဳးမ်ိဳး ေခၚၾကပါတယ္။
ဒီေဆးကို ၁၉၇၀ ခုႏွစ္က စိတ္ေဝဒနာ ေရာဂါကုသရာမွာ အသံုးျပဳခဲ့ဖူးပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဒီေန႔ထိ စိတ္ၾကြေဆးျပားကို ကုသျခင္းဆိုင္ရာမွာသံုးတဲ့ ေဆးဝါးတစ္ခုအေနနဲ႔ FDA က အသိအမွတ္မျပဳထားပါဘူး။ ဒီတရားမဝင္ စိတ္ၾကြေဆးဟာ အားအင္တက္ၾကြတာနဲ႔ စိတ္ခံစားခ်က္ အေျခအေနကို အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းလဲႏိုင္တဲ့ အာနိသင္ရွိပါတယ္။
တရားမဝင္ စိတ္္ၾကြေဆးဟာ ဆယ္ေက်ာ္သက္ေတြၾကားမွာ အခ်ိန္တိုတိုအတြင္း ေရပန္းစားလာရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ဒီစိတ္္ၾကြေဆးကို အႏၲရာယ္ မရွိတဲ့ ေဆးဝါးလို႔ပဲ ယူဆထားၾကလို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ သံုးစြဲသူဦးေရကလည္း တစ္ႏွစ္ထက္တစ္ႏွစ္ ရာခိုင္ႏႈန္း တိုးလာတာကို National Survey on Drug Use & Health ရဲ႕စစ္တမ္းအရ သိရပါတယ္။
စိတ္္ၾကြေဆးေသာက္ၿပီး ၁၅ မိနစ္ အၾကာမွာ သူ႔ရဲ႕အာနိသင္ စျပပါၿပီ။ သူဟာ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ နာဗ္ေၾကာအဆံုး အာရံုေၾကာဆဲလ္ေတြကေန ဆီရိုတိုနင္ (Serotonin)၊ ဒိုပါမင္း (Dopamine) နဲ႔ ေနာ္အပီနက္ဖ္ဖရင္း (Norepinephrine) ေဟာ္မုန္းေတြကို ထြက္ေစပါတယ္။
ဆီရိုတိုနင္ (Serotonin)
ဒီေဟာ္မုန္းက စိတ္ေပ်ာ္ေစတဲ့ ေဟာ္မုန္းတစ္ခုပါ။ ေပ်ာ္ရႊင္တဲ့အခါ၊ ၾကည္ႏူးပီတိျဖစ္တဲ့အခါ ခႏၶာကိုယ္က ဆီရိုတိုနင္ေဟာ္မုန္းကို ထုတ္ေပးပါတယ္။ ဦးေႏွာက္နဲ႔ အူေတြက ထုတ္လုပ္ေပးၿပီး ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ၈၀ – ၉၀% ဆီရိုတိုနင္ေဟာ္မုန္း ပမာဏကို အစာအိမ္ အူလမ္းေၾကာင္းမွ အမ်ားဆံုး ထုတ္ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ စိတ္ၾကြေဆးသံုးစြဲတာေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္က ဆီရိုတိုနင္ေဟာ္မုန္းေတြ ကုန္ခမ္းသြားတဲ့အခါ အစာအိမ္အူလမ္းေၾကာင္းမွာရွိတဲ့ ဆီရိုတိုနင္ေဟာ္မုန္းေတြက Blood-brain barrier ကိုမျဖတ္ႏိုင္တဲ့အတြက္ ဦးေႏွာက္ဆီကိုေရာက္ေအာင္ မသြားႏိုင္ပါဘူး။
ဒိုပါမင္း (Dopamine)
ဒိုပါမင္းေဟာ္မုန္းက ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ကိုယ္ေနဟန္ထား လႈပ္ရွားမႈကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ပါတယ္။ သူ႔ကို နာဗ္ဆဲလ္ေတြ၊ ေက်ာက္ကပ္အေပၚက အယ္ဒရီနယ္မဒယ္လာ (Adrenal Medulla) မွာရွိတဲ့ ဆဲလ္ေတြက ထုတ္ေပးပါတယ္။ Reward System ရဲ႕ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြျဖစ္တဲ့ စိတ္အားတက္ၾကြတာ၊ လိုခ်င္တာ၊ ဆႏၵရွိတာ၊ သာယာတာ၊ အူျမဴးတာ စတာေတြကို လံႈ႔ေဆာ္ေပးပါတယ္။ စိတ္္ၾကြေဆးက ဒိုပါမင္းေဟာ္မုန္းကို အမ်ားအျပား ထြက္ေစပါတယ္။
ေနာ္အပီနက္ဖ္ဖရင္း (Norepinephrine)
ေနာ္အပီနက္ဖ္ဖရင္းကို ေနာ္အဒရီနယ္လင္း (Noradrenaline) လို႔လည္းေခၚပါတယ္။ သူ႔ကိုဦးေႏွာက္နာဗ္ဆဲလ္ေတြက ထြက္လာတဲ့ ေနာ္အပီနက္ဖ္ဖရင္းက ရာဂစိတ္ႏိႈးဆြတာ၊ ႏိုးၾကားတာ၊ ျပန္လည္မွတ္မိသတိရတာ၊ အာရံုစိုက္အေလးထားတာ၊ စိတ္လႈပ္ရွားတာေတြ ျဖစ္ေစပါတယ္။ အဒရီနယ္ဂလင္း (Adrenal Glands) ေတြကထုတ္ေပးလိုက္တဲ့ ေနာ္အပီနက္ဖ္ဖရင္းကေတာ့ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ေသြးေတြထဲပ်ံ႕ႏွံ႔သြားၿပီး ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းျမန္တာ၊ ေသြးဖိအားတိုးတာနဲ႔ အရိုးျြကက္သားေတြဆီ ေသြးစီးဆင္းမႈ မ်ားေစပါတယ္။ Fight-or-flight response ဆိုတဲ့ တိုက္ခိုက္မႈ အႏၲရာယ္ ႀကံဳေတြ႕ရတဲ့အခါ စိတ္ဖိစီးမႈျမင့္ၿပီး ေနာ္အပီနက္ဖ္ဖရင္းေဟာ္မုန္း ထြက္လာပါတယ္။ စိတ္ၾကြေဆးဟာ ဒီေနာ္အပီနက္ဖ္ဖရင္းေဟာ္မုန္းေတြ အမ်ားႀကီးထြက္ေစတာမို႔ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းျမန္ေစတာ၊ ေသြးဖိအားတက္ေစတာ၊ ေသြးလွည့္ပတ္မႈစနစ္ကို ကေမာက္ကမ ျဖစ္ေစတာေတြေၾကာင့္ ႏွလံုးေရာဂါရွိသူေတြအတြက္ အႏၲရာယ္ မ်ားပါတယ္။
စိတ္ၾကြေဆးရဲ႕ အာနိသင္က ၃-၆ နာရီ ၾကာတတ္ပါတယ္။ သူ႔ကို ေဆးေတာင့္၊ ေဆးျပား၊ အရည္နဲ႔ ႐ႈေဆးမႈန္႔ပံုစံေတြ အေနနဲ႔ ထုတ္လုပ္ၾကပါတယ္။ သုေတသီေတြရဲ႕ ေလ့လာေတြ႕ရွိခ်က္အရ ဒီေန႔ေခတ္ ေဈးကြက္ထဲမွာေရာင္းေနတဲ့ စိတ္ၾကြေဆးေတြဟာ သူ႕ရဲ႕နဂိုမူလျဒပ္ေပါင္းျဖစ္တဲ့ ၃,၄-မီသိုင္လင္းဒိုင္ေအာက္စီ မီသမ္ဖန္တမင္း (MDMA) တစ္မ်ိဳးတည္းမဟုတ္ဘဲ အျခားေသာ အႏၲရာယ္ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ ျဒပ္ေပါင္းေတြပါ ေရာေႏွာေနတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ တရားမဝင္ေရာင္းခ်တဲ့ ေဆးျဖစ္တာမို႔ ေဆးကိုၾကည့္တာနဲ႔ ဘာေတြနဲ႔လုပ္ထားလဲဆိုတာ မသိႏိုင္ပါဘူး။ အႏၲရာယ္ကင္းပါတယ္ဆိုၿပီး အာမခံခ်က္လည္း လံုးဝမပါရွိပါဘူး။
စိတ္ၾကြေဆးေတြေၾကာင့္ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းနဲ႔ ေသြးဖိအားျမင့္တက္တာ၊ ၾကြက္သားေတြေတာင့္တင္းတာ၊ ၾကြက္တက္တာ၊ သြားအခ်င္းခ်င္းပြတ္ႀကိတ္တာ၊ ခ်မ္းတုန္တာ၊ ေခါင္းမူးတာ၊ ေအာ့အန္တာ၊ ေခြ်းထြက္တာ၊ အျမင္အာရံုေဝ၀ါးတာ၊ သတိလစ္တာ၊ စိတ္လႈပ္ရွားတာ၊ အိပ္မေပ်ာ္တာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ သဘာဝလြန္ ခႏၶာကိုယ္အပူခ်ိန္ ျမင့္တက္လာေစႏိုင္တဲ့အတြက္ ႏွလံုး၊ အသည္းနဲ႔ ေက်ာက္ကပ္မ်ား ပ်က္စီးေစကာ ေသဆံုးတဲ့အထိ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ေသြးလည္ပတ္မႈစနစ္ထဲမွာ စိတ္ၾကြေဆးပမာဏ အလြန္ျမင့္မားတဲ့အခါ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ပံုမွန္မဟုတ္ေတာ့ဘဲ ၾကြက္တက္တဲ့ေဝဒနာကိုပါ ခံစားရတတ္ပါတယ္။ သံုးစြဲတာၾကာျမင့္တာတဲ့ အခါမွာေတာ့ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ခ်ိဳ႕တဲ့တာနဲ႔ မွတ္ဥာဏ္ခ်ိဳ႕တဲ့တဲ့ ေဝဒနာေတြပါ ခံစားရပါလိမ့္မယ္။ စိတ္ၾကြေဆးကို တိရစၦာန္ေလးေတြမွာ စမ္းသပ္ခဲ့ၾကရာ ဦးေႏွာက္နာဗ္ဆဲလ္ေတြ ပ်က္စီးေသဆံုးကုန္တယ္လို႔ သုေတသီေတြက ဆိုထားပါတယ္။ လိင္ဆက္ဆံျခင္းမွတစ္ဆင့္ ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ ေရာဂါေတြ (Sexually Transmitted Diseases) ရႏိုင္ေျခကိုလည္း ျမင့္တက္ေစပါတယ္။
စိတ္ၾကြေဆးကစြဲႏိုင္သလား
စိတ္ၾကြေဆးျပားသံုးစြဲတာ ေဆးစြဲႏိုင္၊ မစြဲႏိုင္ဆိုတာကို သုေတသီေတြအၾကား အျငင္းပြားေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဒီစိတ္ၾကြေဆးဟာ အျခားေသာ ေဆးစြဲႏိုင္တဲ့ ေဆးေတြလိုပဲ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ အာရံုေၾကာတစ္ခုမွတစ္ခုကို လံႈ႔ေဆာ္မႈပို႔ေဆာင္တဲ့အခါ လိုအပ္တဲ့ၾကားခံပစၥည္း (Neurotransmitters) ေတြကို ပစ္မွတ္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ေဆးျဖတ္လိုက္တဲ့အခါမွာလည္း ေဆးျဖတ္တဲ့ဒဏ္ (Withdrawal Symptoms) ေတြျဖစ္တဲ့ ႏံုးခ်ိတာ၊ အစာမစားခ်င္တာ၊ စိတ္က်ေရာဂါဝင္တာ၊ အာရံုမစူးစိုက္ႏိုင္တာ စတာေတြ ခံစားရႏိုင္ပါတယ္။
♥ ထူးဒါလီကိုကို (M. Sc. in Pharm) ♥