အယ္လ္ဇိုင္းမားလို႔ေခၚတဲ့ သတိေမ့ ေရာဂါဟာ စျဖစ္ၿပီဆိုတာနဲ႔ နဂိုပကတိ အတိုင္း ျပန္လည္ေကာင္းႏိုင္ဖို႔က ခက္ခဲ သြားၿပီး တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ဦးေႏွာက္မွာ ကစဥ့္ကလ်ားျဖစ္စဥ္ေတြ တိုးပြားျဖစ္ သြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ စြမ္းရည္ကိုက်ေစၿပီး တစ္ေန႔တာရဲ႕ အ႐ိုးရွင္းဆံုး လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို ေတာင္ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့တဲ့အထိ ျဖစ္သြား ႏိုင္ပါတယ္။ သတိေမ့ေရာဂါကို အသက္ ၆၀ ေက်ာ္မွာျဖစ္တာမ်ားပါတယ္။
ဒီမန္းရွား (Dementia) လို႔ေခၚတဲ့ ႐ူးသြပ္တာ၊ စိတ္ယိုယြင္းတာ၊ အသိဥာဏ္ ေလ်ာ့လာတာ၊ မွတ္ဥာဏ္မေကာင္းတာ၊ ေတြးေခၚေျမာ္ျမင္ႏိုင္တဲ့စြမ္းရည္ က်လာ တာေတြ ျဖစ္လာရျခင္းအေၾကာင္းရင္း အစက အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာနဲ႔ ဆက္ႏႊယ္ ေနတဲ့ ေဆာင္ရြက္မႈေတြျဖစ္တဲ့ စဥ္းစား တာ၊ သတိရတာ၊ မွတ္မိတာ၊ အက်ိဳးသင့္ အေၾကာင္းသင့္ ေတြးေခၚ ဆင္ျခင္ႏိုင္တာ စတဲ့စြမ္းရည္ေတြကို ေလ်ာ့က်ေစပါ တယ္။ ေရာဂါအစမွာ ဆိုရင္ သိပ္မသိ သာေပမဲ့ အဆိုးဝါးဆံုးအဆင့္ကို ေရာက္ ၿပီဆိုရင္ေတာ့ ေန႔စဥ္ေန႔တိုင္းအတြက္ အနီးနားမွာရွိတဲ့ လူေတြရဲ႕အကူအညီ လိုအပ္ၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။
အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါလို႔ ေခၚေဝၚ လာရျခင္းမွာ ၁၉၀၆ ခုႏွစ္မွာ Dr. Alois Alzheimer က ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ စိတ္နာ မက်န္းေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးသြားခဲ့တဲ့ အမ်ိဳးသမီးရဲ႕ ဦးေႏွာက္တစ္သွ်ဴးမွာ ဆင့္ကဲေျပာင္းလဲတာကို ေလ့လာေတြ႕ရွိ ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ သူမ ခံစားရတဲ့ ေရာ ဂါေဝဒနာေတြကေတာ့ မွတ္ဥာဏ္ေပ်ာက္ ဆံုးတာ၊ စကားမေျပာႏိုင္တာ၊ ခန္႔မွန္း လို႔မရတဲ့ အမူအက်င့္ဆန္းေတြရွိလာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ သူမ ေသဆံုးၿပီးတဲ့အခါ သူမရဲ႕ ဦးေႏွာက္ကို စမ္းသပ္ခဲ့ရာမွ ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ Amyloid plaques ေတြ၊ ႐ႈပ္ေထြးေနတဲ့ Neurofibrillary (tau tangles) ေတြ ေတြ႕ရပါတယ္။ ဒါေတြက အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါရဲ႕ ထင္ ရွားတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခုကေတာ့ နာ့ဗ္ဆဲလ္ေတြ ၾကား ဆက္ႏႊယ္မႈျပတ္ေတာက္ေန ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္အစိတ္အပိုင္းေတြ အ ခ်င္းခ်င္း ဆက္သြယ္ႏိုင္မႈမရွိေတာ့တာ၊ ဦးေႏွာက္ကတစ္ဆင့္ၾကြက္သားေတြ လႈပ္ရွားမႈ၊ ခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္းေတြ ထိန္းခ်ဳပ္တာ စတာေတြမွာ ခ်ိဳ႕ယြင္းလာ တာေတြ႕ရပါတယ္။
ဦးေႏွာက္ပံုသဏၭာန္ေျပာင္းလဲမႈ
သိပၸံပညာရွင္ေတြက အယ္လ္ဇိုင္း မားေရာဂါေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္မွာ ျဖစ္ေပၚ လာတဲ့ ေျပာင္းလဲမႈေတြကို ဆက္လက္ ေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္မွာ စတင္ ေျပာင္းလဲမႈေတြက မွတ္ဥာဏ္ေတြေမ့ ေလ်ာ့တဲ့ လကၡဏာေတြ မျပခင္ကတည္း က စျဖစ္တာလို႔ဆိုပါတယ္။ အယ္လ္ဇိုင္း မားေရာဂါ အဆင့္အစပိုင္းမွာ ေရာဂါ လကၡဏာေတြက သိသိသာသာ မျပေသး ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ဦးေႏွာက္မွာေတာ့ အေျပာင္းအလဲေတြ စတင္ျဖစ္ေပၚ လာၿပီး ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ ပ႐ိုတင္းဓာတ္ေတြ amyloid plaques နဲ႔ tau tangles မွာ စုလာတာ၊ က်န္းမာတဲ့ နာ့ဗ္ဆဲလ္ေတြ ႐ုတ္တရက္ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့တာ၊ အခ်င္းခ်င္း မဆက္သြယ္ႏိုင္ေတာ့တာ ေတြ ျဖစ္ၿပီး ေနာက္ဆံုးေသတဲ့အထိ ျဖစ္ သြားႏိုင္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္မွာ အေျပာင္း အလဲေတြက hippocampus အပိုင္းမွာ စျဖစ္တာျဖစ္ၿပီး ဒီအပိုင္းက မွတ္ဥာဏ္ ေတြကို အဓိကထိန္းခ်ဳပ္ သိမ္းဆည္းေပး တဲ့ေနရာ ျဖစ္ပါတယ္။ နာ့ဗ္ဆဲလ္ေတြ ဆက္ဆက္ၿပီး ေသသြားတာနဲ႔အမွ် ဦး ေႏွာက္က က်ံဳ႕က်ံဳ႕လာပါတယ္။ ေနာက္ ဆံုးမွာေတာ့ ဦးေႏွာက္က သာမန္အရြယ္ အစားနဲ႔ယွဥ္ရင္ သိသိသာသာႀကီးကို ေသးသြားမွာပါ။
ေရာဂါလကၡဏာ
မွတ္ဥာဏ္စြမ္းရည္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ခ်ိဳ႕ယြင္းက်ဆင္းလာတာက သိသာတဲ့ အခ်က္တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ မွတ္ဥာဏ္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး စတင္ယိုယြင္းလာတဲ့ အဆင့္ကို MCI (Mild Cognitive Impairment) လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီအ ဆင့္မွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြက လံုးဝမ သိသာပါဘူး။ အသက္ႀကီးတဲ့ သူေတြမွာ MCI
စျဖစ္ရင္ အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါ အျဖစ္ကို ကူးေျပာင္းသြားႏိုင္ေျခမ်ား တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ တခ်ိဳ႕က် ေတာ့လည္း ဒီအဆင့္ကေန ဆက္မဆိုး သြားဘဲ ျပန္ေကာင္းသြားတာေတြလည္း ရွိပါတယ္။ အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါအစ ပိုင္းမွာ ျဖစ္တတ္တဲ့ ေရာဂါလကၡဏာ ေတြက တစ္ေယာက္နဲ႔တစ္ေယာက္မတူ တတ္ပါဘူး။
ေရာဂါအဆင့္သတ္မွတ္ျခင္း
အယ္လ္ဇိုင္းမား သတိေမ့ေရာဂါမွာ ေယဘုယ်အားျဖင့္ Mild, Moderate, Severe ဆိုၿပီး အဆင့္သံုးဆင့္ ရွိပါတယ္။
Mild Alzheimer’s Disease
ဒီအဆင့္မွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြ က စတင္သတိထားမိလာႏိုင္ပါၿပီ။ လူ နာအေနနဲ႔ ခုေလးတင္ဖတ္ထားတဲ့စာကို ေမ့တာ၊ ေမးၿပီးသားေမးခြန္းကို ခဏခဏ ျပန္ေမးတာ၊ သြားေနက်ေနရာေတြမွာ လမ္းေပ်ာက္တာ၊ ပံုမွန္လုပ္ေနက် ေန႔ စဥ္လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြ လုပ္ရာမွာ ပိုၿပီးအခ်ိန္ၾကာတာ၊ ေငြေရးေၾကးေရး နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းဖို႔ ခက္ ခဲတာ၊ အစီအစဥ္ေတြမေရးႏိုင္တာ၊ လူ ေတြရဲ႕ နာမည္ေတြ မမွတ္မိတာေတြ ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလိုေတြျဖစ္လာ ၿပီဆိုရင္ အနားမွာရွိတဲ့သူေတြက လူနာ ကို ဝိုင္းဝန္းပံ့ပိုး ကူညီေပးဖို႔လိုပါတယ္။ စိတ္ဖိစီးမႈေလ်ာ့နည္းေအာင္ အလုပ္က ေန အနားယူသင့္ရင္ယူရပါမယ္။
Moderate Alzheimer’s Disease
Moderate အဆင့္ေရာက္တဲ့အခါ မွာ အက်ိဳးသင့္အေၾကာင္းသင့္ ေျပာဆို ႏိုင္စြမ္း၊ အေတြ႕အထိအာ႐ံု၊ အေတြး အေခၚပိုင္းနဲ႔ ဘာသာစကား စတာေတြ ထိန္းသိမ္းထားတဲ့ ဦးေႏွာက္အပိုင္းမွာ စတင္ပ်က္စီးလာၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ပိုင္းဆိုင္ရာမွာ ပ်က္ယြင္းလာၿပီး မိသားစု၊ မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္းေတြကိုပါ ေမ့ေလ်ာ့လာပါၿပီ။ ဘာကိုမွ ဆက္လက္ သင္ၾကားေလ့လာႏိုင္စြမ္းမရွိေတာ့ပါဘူး။ တစ္ကိုယ္ေရတစ္ကာယ လုပ္ငန္းေတြကို ေတာင္ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့တာ ျဖစ္လာႏိုင္ ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ဒီအဆင့္မွာ ထင္ေရာင္ ထင္မွားျဖစ္တာ၊ ေသြးေလေခ်ာက္ခ်ား တာ၊ စိတ္ေဖာက္ျပန္တာ၊ တစ္ပါးသူအ ေပၚ သံသယလြန္ကဲတာေတြ ျဖစ္လာႏိုင္ ပါတယ္။
Severe Alzheimer’s Disease
ဒီအဆင့္မွာေတာ့ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ plaques ေတြနဲ႔ tangles ေတြ ပ်ံ႕ႏွံ႔ ေနၿပီျဖစ္ၿပီး ေရာဂါအေျခအေနလည္း ဆိုးဝါးလာၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္တစ္ သွ်ဴးေတြက်ံဳ႕လာၿပီး ဦးေႏွာက္အရြယ္ အစားလည္း သိသိသာသာ ေသးသြားပါ ၿပီ။ ဒီအဆင့္ေရာက္ၿပီျဖစ္တဲ့ လူနာေတြ ဟာ လူတစ္ေယာက္နဲ႔တစ္ေယာက္ ေျပာ ဆိုဆက္ဆံတာေတြ မျပဳလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ အနီးကပ္ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္ေပးဖို႔လူေတြ လိုအပ္လာပါၿပီ။ ေနာက္ဆံုးမွာေတာ့ လူ နာက အိပ္ရာထဲမွာပဲ တစ္ခ်ိန္လံုး လဲ ေလ်ာင္းသြားတာ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
ဘာေၾကာင့္ျဖစ္ရတာလဲ
အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါဟာ မ်ိဳး႐ိုးဗီ ဇေၾကာင့္ရယ္၊ လူေနမႈပံုစံရယ္၊ ပတ္ဝန္း က်င္ရယ္နဲ႔ သက္ဆိုင္ေနတယ္လို႔ ပညာ ရွင္အမ်ားစုက ယံုၾကည္ထားပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္ျဖစ္ရလဲဆိုတာကို တိတိက် က် မေျပာႏိုင္ေသးေပမဲ့ အယ္လ္ဇိုင္းမား ေရာဂါျဖစ္ေနတဲ့ ဦးေႏွာက္မွာ ဆဲလ္အ ေရအတြက္ေလ်ာ့နည္းလာတာ၊ နာဗ့္ ဆဲလ္ေတြအခ်င္းခ်င္း ဆက္သြယ္ႏိုင္မႈ ေလ်ာ့နည္းလာတာ စတဲ့လကၡဏာေတြ က သိသာထင္ရွားပါတယ္။
ထူးဒါလီကိုကို (MPharm) –
